Data publikacji i aktualizacji 27 listopada 2024 Autor: Arkadiusz Ostojski ten tekst przeczytasz w 4 minuty. |
Skoro znalazłeś się na tej stronie, to pewnie wybierasz się do Kambodży i szukasz ważnych informacji, jakie szczepienia zalecane i obowiązkowe do Kambodży musisz wykonać przed podróżą. Wiedz, że lecisz do kraju tropikalnego, w którym koniecznie należy przestrzegać rygorystycznych zasad ochrony własnego zdrowia. Więc zanim wsiądziesz do samolotu, przeczytaj tych kilka zdań poniżej, bo niestety w Kambodży poza słońcem i palmami czeka na Ciebie też wiele groźnych, a niekiedy śmiertelnych egzotycznych chorób zakaźnych, głównie pasożytniczych przenoszonych przez komary, na które do dziś nie wynaleziono skutecznych szczepień i są to m.in.:
Spis treści:
Podróż do Kambodży wiąże się z niezapomnianymi doświadczeniami, jednak należy pamiętać o zagrożeniach zdrowotnych, które mogą tam występować. Choroby tropikalne, takie jak dur brzuszny, a także malaria i denga, stanowią poważne ryzyko dla niezaszczepionych lub nieodpowiednio zabezpieczonych turystów. Szczepienia na WZW A i B oraz regularne dawki przypominające na błonicę, tężec i krztusiec mogą być kluczowe w ochronie zdrowia podczas podróży. Osoby spędzające czas na łonie natury powinny również rozważyć szczepienie przeciwko wściekliźnie.
Denga i malaria są szczególnie niebezpieczne, gdyż przenoszone są przez komary, dlatego oprócz profilaktyki w postaci szczepień, należy pamiętać o środkach ochrony przed ukąszeniami, takich jak repelenty czy moskitiery.
Choć obowiązkowe szczepienia dotyczą głównie osób przybywających z krajów zagrożonych żółtą febrą, każda podróż powinna być poprzedzona konsultacją z lekarzem medycyny podróży. Najlepiej zaplanować ją na 6-8 tygodni przed wyjazdem, aby odpowiednio przygotować organizm na potencjalne zagrożenia.
W dalszej części artykułu przedstawimy szczegółowe informacje na temat poszczególnych szczepień, profilaktyki przeciw malarii i dendze oraz praktyczne porady dotyczące zdrowia podczas pobytu w Kambodży.
Kambodża to państwo w południowo-wschodniej Azji, na Półwyspie Indochińskim, nad Zatoką Tajlandzką. Królestwo Kambodży to kraj z bogatą historią i od wielu lat jeden z najpopularniejszych kierunków turystycznych, gdzie właściwie nie potrzebujesz żadnych innych atrakcji, poza cudowną przyrodą, błękitnymi wodami i plażami z białym piaskiem, których widoki zapierają dech w piersiach, więc i częściej decydujemy się go odwiedzać. Kambodża to też całkiem obce dla nas Europejczyków środowisko, inny klimat i warunki sprawiają, że jesteśmy bardziej narażeni na choroby niż rdzenni mieszkańcy, więc bardziej musimy skupić się na ochronie własnego zdrowia. Nie ulega wątpliwości, że podróż w kierunku Kambodży ma znamiona bardzo egzotycznej, a kraj ten pod względem przygotowania jest wymagający dla każdego turysty, zwłaszcza jeżeli chodzi o profilaktykę zdrowotną. W Kambodży nic nie przypomina tego, co znane jest w Europie i z tego też powodu, warto odpowiednio poszerzyć swoją wiedzę. Pozwoli nam to czerpać z podróży więcej radości, a także wyeliminuje możliwość ewentualnych niespodzianek. Kambodża to przede wszystkim kraj, gdzie jest wilgotno i gorąco, co sprzyja rozwojowi groźnych chorób tropikalnych, przenoszonych głównie przez największych zabójców ludzkości, czyli komary. .
Komary w Kambodży są aktywne przez cały rok, ale najbardziej w porze deszczowej oraz po. Można je spotkać w szczycie upalnego sezonu, zwłaszcza jeśli jest powyżej 15 stopni. Komary mogą być bardzo uciążliwe i przenosić groźne choroby tropikalne. Pojawiają się w coraz to nowych miejscach, dlatego warto być przygotowanym na ich obecność. Nawet jeśli ktoś wcześniej nie widział ich w danym regionie, sytuacja ta może się zmienić w ciągu tygodnia, a nawet kilku godzin. Dlatego też przed wyjazdem do Kambodży warto zaopatrzyć się w dobry repelent, środek do odstraszania komarów tropikalnych, o możliwie najwyższej zawartości substancji DEET.
Temat profilaktyki i chorób przenoszonych przez komary jest często pomijany i bagatelizowany, a to właśnie profilaktyka może uchronić nas przed powiększeniem smutnej statystyki ofiar malarii czy dengi. Powodem jest najczęściej mała wiedza o danym kraju, a przecież w tropiku wystarczy tylko jedno ukąszenie komara, aby doszło do zachorowania na groźną chorobę. Mało kto zdaje sobie sprawę, że z powodu braku szczepień na malarię czy dengę najważniejszą rolę odgrywa właśnie tzw. profilaktyka nieswoista, która polega na: utrudnieniu, zmniejszeniu i ochronie przed ukłuciami komarów. Zalicza się do niej stosowanie przez podróżnych moskitier i przede wszystkim skutecznych repelentów na komary tropikalne , które muszą posiadać odpowiednie stężenia i substancje rekomendowane przez WHO (Światową Organizację Zdrowia), Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób (ECDC) oraz rejestrację produktu w Ministerstwie Zdrowia.
Za chwilę odpowiemy na te pytania, a Ty dowiesz się, jak bezpiecznie spędzić wymarzony urlop, a do domu wrócić szczęśliwym i zdrowym.
Kambodża niestety jest na liście krajów zagrożonych zarodźcami malarii przenoszonych przez komary z rodzaju Anopheles. Malaria, nazywana inaczej zimnicą jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez pierwotniaki (tzw. zarodźce malarii) przenoszone z ukłuciami gatunków komarów tropikalnych. Występuje na obszarach tropikalnej i subtropikalnej Afryki, Azji, Ameryki Południowej i Środkowej oraz na wyspach południowo-zachodniego Pacyfiku i jest poważnym problemem zdrowotnym mieszkańców ciepłych stref, a zarazem stanowi główną przyczynę śmierci osób podróżujących w tropiki. Nikomu nie życzymy czarnego scenariusza, dlatego staramy się uczulić podróżujących na nieprzewidziane okoliczności.
W Kambodży występuje duże ryzyko zarażenia się malarią. Transmisja choroby jest niestabilna i zmienia się każdego roku, nie tylko w wybranych regionach, lecz na terenie całego kraju, niezależnie od pory roku. Najczęstsze gatunki zarodźców wywołujących malarię w tym regionie to zarodziec sierpowaty (do 75% w niektórych rejonach), zarodziec ruchliwy, rzadko zarodziec owalny i zarodziec małpi. Na podstawie danych z WHO największe nasilenie zachorowań występuje w rejonach granicznych z Tajlandią oraz w prowincjach: Banteay Meanchey, Battambang, Kampot, Pailin, Koh Kong, Odder Meanchey, Preah Vihear, Pursat, Siemreap. Chorobę można dostrzec w każdym terenie nizinnym do 1800 m n.p.m., zalesionym i wiejskim, 2-3 tygodnie po porze deszczowej. Nie należy szukać usprawiedliwień, że ktoś tam kiedyś był i napisał na forum, że nie widział komara. Wręcz przeciwnie – będąc tam, należy cały czas pamiętać, że Kambodża jest jednym ze 100 krajów, które słyną nie tylko z pięknych plaż i dzikiej przyrody, ale też z komarzyc, które ciągle szukają swoich ofiar, przemieszczając się po terenie całego kraju i przenosząc nie tylko malarię, ale też inne groźne choroby krwotoczne, jak chociażby dengę.
Najwyższa aktywność komarów przenoszących malarię przypada na okres od zachodu do wschodu słońca, w miejscach blisko zbiorników wodnych (rzeki, jeziora, bagienne rozlewiska, glinianki) w miejscach zacienionych wysoka aktywność komarów może utrzymywać się przez cały dzień.
Jak unikać malarii w Kambodży?
Cały czas musimy pamiętać, że do tej pory nie wyprodukowano skutecznej szczepionki przeciwko malarii. Z tego powodu osoby wyjeżdżające w rejony endemiczne, w których występuje malaria, powinny stosować się do rekomendacji obowiązujących w przypadku chorób tropikalnych przenoszonych przez komary (tzw. profilaktyka nieswoista oraz zalecana chemioprofilaktyka):
W Kambodży nie zawsze w pokojach są też podwieszone moskitiery, które chronią nas podczas snu przed groźnymi komarami, dlatego dodatkowo warto zabrać ze sobą specjalne urządzenie do kontaktu Mugga Elektro, które zabija komary w pomieszczeniach.
Powiązane informacje przed podróżą do Kambodży
Inaczej wygląda sprawa z dengą. Według danych WHO gorączka denga jest obecnie najszybciej rozprzestrzeniającą się chorobą na świecie, którą przenoszą komary. W Kambodży występuje zagrożenie zakażenia dengą, i tak jak w przypadku malarii nie opracowano do dzisiaj skutecznej szczepionki.
Dengę przenosi najczęściej komar egipski (Aedes aegypti), który żeruje zazwyczaj w godzinach przedpołudniowych i późnym popołudniem. Wirus dengi występuje w ponad 100 krajach strefy tropikalnej. Zmiany klimatyczne sprawiły, że w ciągu ostatnich 20 lat liczba zachorowań zwiększyła się dramatycznie w wielu regionach świata, przede wszystkim w Ameryce Środkowej, na Karaibach, w państwach Azji oraz na wyspach Pacyfiku. Rocznie infekcji ulega od 50 do 100 milionów ludzi, natomiast liczba ciężkich przypadków dengi w ciągu roku wynosi ok. 500 tysięcy. Nadal występują duże różnice w leczeniu dengi w poszczególnych krajach. Zachorowania pojawiają się w miejscach, w których systemy opieki zdrowotnej nie mają doświadczenia w prowadzeniu działań profilaktycznych. Czasami też przychodnie i szpitale nie są przygotowane na przyjęcie dużej liczby pacjentów w krótkim czasie, a doświadczenie personelu w tym zakresie jest ograniczone. W takich warunkach wskaźniki zachorowań i zgonów są często wyższe niż w regionach, gdzie choroba występuje endemicznie od dziesiątków lat.
Przebieg kliniczny dengi może być lżejszy lub cięższy: od tzw. postaci klasycznej (czyli gorączki denga) do postaci ciężkiej (gorączki krwotocznej denga). Główne objawy gorączki denga to: wysoka gorączka, silne bóle i sztywność stawów, nudności i wymioty. Gorączka krwotoczna denga objawia się: wybroczynami na skórze, krwawieniem z nosa, ust i dróg rodnych, zaburzeniami oddychania – i może ona zakończyć się śpiączką lub śmiercią, Na dengę nie ma szczepionki ani skutecznych leków zapobiegających chorobie, dlatego jedyną ochroną jest tzw. profilaktyka nieswoista ( m.in środki na komary Mugga ) oraz leczenie objawowe.
Dużym zagrożeniem dla nieuodpornionych podróżujących turystów do Kambodży są choroby tropikalne. Do głównych problemów zdrowotnych należą infekcyjne choroby układu pokarmowego, zwane chorobami brudnych rąk, takie jak WZW A, salmonelloza czy czerwonka bakteryjna. Wiele z tych chorób przenoszonych jest przez wirusy, bakterie, grzyby oraz komary ( żółta febra, zika, denga, malaria i inne pasożyty ). Wśród ludności miejscowej notuje się także zachorowania na gruźlicę, schistosomatozę, parazytozy jelitowe oraz zakażenie HIV. Choroby w Kambodży związane są szczególnie z warunkami socjoekonomicznymi, klimatem, niewystarczającą higieną, występowaniem przenosicieli (tzw. wektorów – komary, moskity, muchy, kleszcze, ślimaki), przygotowywaniem potraw i rodzajem pokarmów.
Oto lista innych chorób tropikalnych, które mogą występować w Kambodży:
W Kambodży występuje też wirus ZIKA
Wirus Zika przenoszony głównie przez zarażone samice komarów z rodzaju Aedes, takich jak Aedes aegypti i Aedes albopictus. Komary te występują w wielu krajach, w tym w Kombodży i są aktywne w ciągu dnia, głównie od świtu do zmierzchu. W niektórych regionach świata wirus Zika może być przenoszony również przez inne komary z rodzaju Aedes, takie jak Aedes japonicus i Aedes albopictus. Zika wiąże się głównie z powikłaniami neurologicznymi: zespołem Guillain-Barré ( postępujące osłabienie mięśni, które może prowadzić do tymczasowego paraliżu). Zika może powodować objawy takie jak gorączka, wysypka, bóle głowy, mięśni i stawów. W niektórych przypadkach może powodować poważniejsze powikłania, takie jak zapalenie mózgu lub opon mózgowo-rdzeniowych.
Wirus Zika jest szczególnie niebezpieczny dla kobiet w ciąży, ponieważ może zostać przeniesiony na płód. Zika może powodować szereg powikłań u niemowląt, w tym małogłowie, mikrocefalię, uszkodzenia mózgu i opóźnienia rozwojowe. Jeśli planujesz podróż do Kambodży, ważne jest, aby wiedzieć o ryzyku zakażenia wirusem Zika.
Powyższe choroby są poważnym zagrożeniem nie tylko dla Twojego zdrowia, ale i życia. W większości przypadków (tak jak przy malarii, zika i dendze) nie ma skutecznych szczepień czy leków – dlatego w miejscach, gdzie występują te choroby, powinieneś stosować rygorystyczną profilaktykę i środki zapobiegawcze w postaci silnych preparatów na komary tropikalne zawierające DEET
W Kambodży na komary należy stosować tylko sprawdzone repelenty z dużą zawartością substancji czynnej
Zalecane szczepienia przed wyjazdem do Kambodży to tężec, błonica i krztusiec (DTaP), WZW A, WZW B, dur brzuszny, japońskie zapalenie mózgu, cholera, wścieklizna, grypa. Podróżującym do Kambodży z Polski zaleca się też szczepienia na żółtą gorączkę, mimo iż nie są to szczepienia obowiązkowe i zalecane to warto je rozważyć. Szczepionki zalecane selektywnie — tylko dla osób o najwyższym ryzyku: japońskie zapalenie mózgu.
Dodatkowo należy pamiętać, że nawet jeśli kiedyś już szczepiono się na którąś ze wskazanych powyżej chorób, może istnieć konieczność wykonania tzw. szczepienia przypominającego, a o jego przeprowadzenie trzeba zapytać lekarza.
Rozszerzenie na temat, dlaczego szczepienia do Kambodży są tak ważne i co jest źródłem zakażenia, opisujemy poniżej:
Japońskie zapalenie mózgu to choroba wirusowa przenoszona przez komary. Naturalnym rezerwuarem wirusa są ptaki wodne i trzoda chlewna. Okres wylegania choroby wynosi od 6 do 16 dni. Większość zakażeń (99%) przebiega bezobjawowo lub dominują objawy grypopodobne.Do zakażenia dochodzi przez ukąszenie komara z rodzaju Aedes i Culex
Szczepienia ochronne dla podróżujących według Międzynarodowych Przepisów Zdrowotnych (International Health Regulations) Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dzielą się na obowiązkowe i zalecane.
Zakres szczepień przed podróżą powinien zostać ustalony podczas specjalistycznej konsultacji lekarskiej. Ich wybór zależy między innymi od sytuacji epidemiologicznej danego kraju, czasu trwania i celu podróży, miejsca pobytu, odporności oraz wieku podróżującej osoby.
Szczepienie przeciwko grypie zalecane jest wszystkim podróżnym w wieku powyżej 6 miesięcy, szczególnie dzieciom, kobietom w ciąży, osobom powyżej 65. roku życia oraz osobom z przewlekłymi schorzeniami, takimi jak: astma, cukrzyca, choroby płuc, choroby serca, zaburzenia immunosupresyjne oraz biorcom przeszczepów narządów.
Uwaga: na półkuli północnej sezon grypowy trwa zwykle od listopada do kwietnia. Na półkuli południowej trwa od kwietnia do października. W tropikach sezon trwa cały rok.
Podróżujący do Kambodży z Polski nie mają obowiązku wykonania żadnych szczepień ochronnych. Jednak przed wyjazdem do Kambodży warto rozważyć szczepienia zalecane przeciwko: błonicy, tężcowi i krztuścowi (DTaP), durowi brzusznemu, WZW A i B, wściekliźnie czy żółtej febrze. Żółta gorączka (zalecana dla większości podróżników, ale nie obowiązkowa dla osób przylatujących z Europy). Jeżeli przybywamy do Kambodży bezpośrednio z krajów zagrożonych tą chorobą lub w trakcie podróży mieliśmy 12-godzinną przesiadkę w państwie, w którym żółta febra jest endemiczna — służby celne mogą zażądać potwierdzenia przeprowadzenia szczepień na żółtą gorączkę.
Jeśli nie będziemy mieli przy sobie dowodu wykonania szczepienia, możemy narazić się na:
Przy analizie wszystkich potrzebnych szczepień i naszego wewnętrznego przekonania, zawsze należy też mieć na uwadze kwestię ubezpieczenia. Decyzja o szczepieniach to osobista sprawa każdego podróżującego, ale warto pamiętać, że większość firm ubezpieczeniowych pokrywa koszty leczenia chorób tropikalnych jedynie wtedy, gdy poszkodowany jest zaszczepiony na daną chorobę. Ta zasada nie dotyczy tylko szczepień obowiązkowych, ale również szczepień zalecanych. Z tego powodu radzimy: zaszczep się, jeśli tylko możesz i masz jeszcze na to czas. Pamiętajmy, że taka choroba jak, np. dur brzuszny, może kosztować nas więcej niż podstawowe szczepienia. Nie potrzebujemy wizyty w dżungli, bo źródłem zakażenia może być brudna woda z kranu, nieumyte owoce, a także nieczystości zawierające w sobie pałeczki duru brzusznego — no i mamy problem. Zadbajmy też o polisę ubezpieczeniową. Ubezpieczenie kosztów leczenia powinno zapewniać pokrycie wszystkich opłat medycznych, pomocy assistance, transportu, następstw nieszczęśliwych wypadków, a w razie zachorowania na Covid-19 pokrycie kosztu testu zleconego przez lekarza, pokrycie kosztów izolacji, kwarantanny i leczenia. Suma gwarantowana w przypadku wyjazdu do Kambodży nie powinna być niższa niż 50 000 euro.
Aby wykonać niezbędne szczepienia do Kambodży należy 4–8 tygodni przed wyjazdem umówić się na konsultacje do odpowiedniego specjalisty — lekarza medycyny podróży. Chociaż na te najpowszechniejsze choroby ( takie jak malaria, denga czy japońskie zapalenie mózgu ) nadal nie ma szczepień, to na inne (równie groźne choroby, jak chociażby żółta febra czy dur brzuszny) warto odpowiednio wcześniej się zaszczepić. Szczepienia te odnotowywane są w tzw. żółtej książeczce, czyli Międzynarodowej Książeczce Szczepień (International Certificate of Vaccination). Książeczka ta stanowi całą dokumentację i przedstawia przyjęte dawki danych szczepień. Posłuży ona Wam na lata kolejnych podróży, a w przypadku choroby pokazujecie ją w szpitalu, gdzie lokalni lekarze wszystko już sobie z niej wyczytają. Każdy udokumentowany w książeczce zastrzyk ma swoją rubrykę, w której zaznaczona zostanie data przyjęcia przypominającej dawki preparatu.
Lekarze medycyny podróży przyjmują w placówkach medycyny morskiej i tropikalnej, poradniach chorób tropikalnych, certyfikowanych centrach medycyny podróży, poradniach medycyny transportu lub stacjach sanitarno-epidemiologicznych – zobacz wykaz punktów szczepień
A co ze szczepieniami, jeżeli lecą z nami nasze dzieci?
W Kambodży dzieci są bardziej narażone na choroby egzotyczne i słońce niż dorośli. Dzieje się tak dlatego, że ich układ odpornościowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty i raczej odradzamy wyjazd, szczególnie gdy są jeszcze w wieku, w którym trudno o wywiad słowny, jeśli chodzi o przyczyny choroby lub stan bólowy, ale największym problemem jest dostęp do leczenia, który może być ekstremalnie ograniczony z powodu słabo rozwiniętej diagnostyki medyczno — szpitalnej. Jeżeli chodzi o szczepienia dla dzieci, to zasady są podobne jak u dorosłych, jednak warto sprawdzić, czy nasze dziecko nie potrzebuje dawek przypominających lub któreś ze szczepień nie zostało przeoczone. W przypadku stosowania indywidualnego kalendarza szczepień warto skonsultować wyjazd z lekarzem dziecka, a najlepiej z lekarzem medycyny podróży. Należy także zadbać o to, aby dziecko podczas podróży przestrzegało rygorystycznie podstawowych zasad higieny, takich jak mycie rąk, picie przegotowanej wody i unikanie kontaktu z chorymi osobami i zwierzętami.
A co w przypadku wycieczki last minute, gdy do wyjazdu pozostało kilka dni?
Skorzystaj z informacji o ochronie i sposobach zapobiegania chorobom, jakie znajdują się na tej stronie i postaraj się skontaktować z lekarzem medycyny podróży nawet kilka dni przed wylotem.
Przygotowania przed wyjazdem do Kambodży
Przed planowaną podróżą, ale nie później niż 4 tygodnie należy skontaktować się z lekarzem medycyny tropikalnej lub medycyny podróży, który udzieli informacji o zalecanej profilaktyce oraz zasadach przygotowania się do takiej podróży.
Kobiety w ciąży, a także kobiety planujące ciążę, nie powinny podróżować do obszarów występowania chorób tropikalnych. Jeżeli podróż jest konieczna, należy najpierw skonsultować się z lekarzem ginekologiem-położnikiem, który udzieli kompleksowej informacji na temat zagrożeń oraz profilaktyki w trakcie pobytu.
Osoby, które są przewlekle chore na takie choroby jak: niewydolność krążenia, choroby onkologiczne, cukrzyca, choroby płuc lub niewydolność nerek, powinny skonsultować się z lekarzem specjalistą przed podjęciem decyzji o wyjeździe w regiony występowania chorób egzotycznych.
Apteczka przed wyjazdem do Kambodży powinna być wyposażona w odpowiednie produkty lecznicze jeszcze w kraju.
Zalecenia dla podróżujących po Kambodży
Aby unikać pogryzienia przez komary należy:
O czym jeszcze warto pamiętać?
W kraju tropikalnym należy zawsze:
A co po powrocie z regionu występowania chorób tropikalnych?
W przypadku wystąpienia niepokojących objawów chorobowych np. wysypka, wypryski, ciągłe zmęczenie, stany gorączkowe, silne bóle brzucha, wymioty, biegunka – zwłaszcza z domieszką krwi czy nietypowe odczucia podskórne lub w oku (mogą być objawem pasożyta) zgłoś się niezwłocznie do lekarza i poinformuj o przebytej podróży.
Polecamy również Państwa uwadze:
Niestety Kambodża jest krajem, gdzie komary są codziennością od milionów lat i musimy to zaakceptować, ze względu na ciepły klimat. I nawet jeżeli przenoszą groźne choroby, nie należy ich się bać. Pobyt w Kambodży powinien być spełnieniem naszych marzeń i wspaniałą przygodą, pełną nowych dań i zapierających dech w piersiach miejsc i widoków, aby tak też było, warto się do niej skutecznie przygotować.
Pamiętaj ! Najważniejszym elementem podróży jest samodzielna edukacja i prewencja (zapoznanie się profilaktyką oraz lokalnymi warunkami klimatycznymi i zwyczajami).
Tak więc lecąc do Kambodży, pamiętaj w pierwszej kolejności o skutecznych repelentach na komary tropikalne , które są podstawą profilaktyki w krajach sub i tropikalnych.
Udanej podróży!
Źródła:
Główny Inspektorat Sanitarny, Światowa Organizacja Zdrowia, Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób – Aktualne informacje i komunikaty na temat bezpieczeństwa oraz zagrożenia epidemiologicznego koronawirusem SARS-CoV-2:
Ministerstwo Spraw Zagranicznych – Aktualne informacje przed podróżą do Kambodży:. Poradnik i wytyczne dotyczące przyjazdu oraz zasad obowiązujących turystów i sektor turystyczny w związku z COVID-19:
MSZ – Kambodża
Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny – Jak przygotować się do podróży zagranicznej:
Jak się zabezpieczyć przed podróżą zagraniczną?
P. Kajfasz – Podróżujesz do krajów tropikalnych? Sprawdź, jakim infekcjom możesz zapobiec dzięki szczepieniom ochronnym:
Podróżowanie do krajów tropikalnych – szczepienia
Powyższe porady są jedynie sugestią i spisem informacji z wielu renomowanych źródeł jak WHO, EDCD, IAMAT.ORG, MSZ oraz wieloletniego doświadczenia autora i w przypadku problemów zdrowotnych nie może zastąpić wizyty u specjalisty. Zawsze w przypadku problemów ze zdrowiem należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem !
Informacje opierają się na stanie wiedzy z dnia publikacji i mogą ulec zmianie.